Jo, nuk më interesojnë këto demagogji populiste që thonë se publiku duhet
shërbyer. Nuk është e vërtetë. Publiku duhet shërbyer në restorant, në bordell.
Jo në letërsi, jo në art. Arti, po nuk pasqyroi, me mjetet e veta të veçanta,
realitetin, dhe po nuk u përpoq të shtrojë pyetje të rëndësishme për ekzistencën
njerëzore, po nuk ishte një mjet edukimi jo vetëm drejt kulturës së epërme, por
edhe drejt njerzillëkut, e humb kuptimin. Kultura
nuk duhet marrë si një mjet edukimi i masave. Kjo është fatkeqësia. Kjo vjen
nga fryma e turmës dhe të gjithë diktatorët spekulojnë bash me frymën e turmës.
Është e vërtetë se teatri ka një ndikim magjik mbi një grup njerëzish, mbi një
sallë... Po sa mund të zgjerohemi? Në stadiume? Teatri nuk është një mjet
agjitacioni masiv. Është tjetërgjë. Sigurisht që disa regjisorë të rëndësishëm
të këtij shekulli kanë synuar pjesëmarrjen, afrimin, kanë dashur të kthehen në
ritual, Brook-u, Andrei Șerban-i, Artaud-i, Grotowski. Por Grotowski u bë i rëndësishëm
dhe e pamundur të shmangej pavarësisht se nuk besoj që pjesët e tij i panë më
shumë se 10.000 vetë. Ai ka vënë në skenë për 35-40 vetë! Nuk e mohoj as
karakterin ndonjëherë elitist të teatrit. Jam i bindur se një pjesë e mirë
teatri u kumton diçka të gjitha niveleve të spektatorëve, por qëllimi i saj është
të ngjizë njerëz të pjekur, shtetas të lirë, për të cilët kemi shumë nevojë dhe
të cilët mund të marrin vendime vetjake, mund të shihen në pasqyrë dhe mund të
ndeshen me qënien e vet.
Nu, nu mă interesează aceste demagorii populiste care spun că publicul
trebuie deservit. Nu este adevărat. Publicul trebuie deservit la restaurant, la
bordel. Nu în literatură, nu în artă. Arta, dacă nu oglindește, cu mijloacele
sale specifice, realitatea și nu încearcă să pună întrebări importante despre
existența umană, dacă nu este un mijloc de educare nu numai către înalta
cultură, dar și educare spre omenie, dacă nu contribuie la maturizarea
individului, și nu a masei, atunci își pierde sensul. Cultura nu trebuie luată
ca un mijloc de educare a masei. Asta e nenorocirea. Asta se trage din spiritul
de turmă și toți dictatorii speculează numai spiritul de turmă. Este adevărat
că teatrul are un efect magic asupra unui grup de oameni, asupa unei sălii… Dar
cât putem extinde? Stadioane? Teatrul nu este un mijloc de agitație în masă.
Este altceva. Sigur că regizorii importanți ai acestui secol au căutat
participarea, apropierea, au vrut să se reîntoarcă la ritual, Brook, Andrei
Șerban, Artaud, Grotowski. Dar Grotowski a devenit important și imposibil de
neluat în seamă, chiar dacă nu cred că au fost mai mult de 10.000 de oameni în
total care au văzut spectacolele lui. A jucat pentru 35-40 de oameni! Eu nu neg
nici caracterul uneori elitist al teatrului. Sunt convins că un spectacol de
teatru bun comunică ceva tuturor nivelurilor de sectatori, dar menirea lui este
să formeze oameni maturi, cetățeni liberi de care avem multă nevoie, care pot
lua decizii proprii, care pot să se privească în oglindă, care pot să se
confrunte cu propria ființă.
(Fragment din
volumul „Conversație în șase
acte cu Tompa Gábor” de Florica Ichim,
Fundația
Culturală „Camil Petrescu”, Revista „Teatrul Azi” , București,
2003)