Veronica
D. Niculescu (l. 4 maj 1968, Pitești, Rumani) prozatore dhe përkthyese e njohur
rumune, autore e disa romaneve dhe vëllimeve me tregime.
Do të doja të shihja një herë në lajme, një herë
të vetme, se si nga shumë viktimat e një aksidenti automobilistik, zgjidhet të
vihet nën lupë e të shtrydhë lotë një njeri që s’ka fëmijë në shtëpi. Një njeri
që ka në shtëpi një qen. Një njeri që ka në shtëpi një derrkuc Guineje. Një
kanarinë. Një lule në parmak. Ose, edhe më mirë: një njeri të cilin nuk e pret
askush askurrë. Nuk e pret as të gjallë, nuk do ta presë as të vdekur. Njeriu që
s’do të jetë kurrë i denjë për një tregim. Njeriu që s’ngre peshë.
I shkruaj këto në mbrëmje, pasi shoh
televizorin, pastaj pyes: po vallë jo për këtë ekziston letërsia? Që të
shkruash:
Njeriu, të cilin e pret
në shtëpi një kanarinë
Do ta përfytyrojmë atë njeri. Do të zgjedhim një
njeri mes atyre që s’bien në sy, si unë e si ti, aq të rëndomtë, saqë nga largësia
ku ndodhemi nuk shquhet veçse një ravijëzim i paqartë, një trajtë e vagët, me
puls. Me mendjen tek përshkrimi, do të joshemi të përdorim, - duke u larguar me
kujdes nga emisionet e lajmeve, - dy tipare të huajtura nga një libër, sepse na
pëlqejnë aq shumë dhe se u përshtaten tani, për gjithmonë, të gjorëve që do të
vdesin: mbase dikur pat kënduar me violinë dhe pat pasur një mi të bardhë. Por
do ta mbajmë veten. Do të mjaftohemi vetëm me: ky njeri ka në shtëpi një kanarinë.
Do ta përytyrojmë duke qëndruar para pallatit në
mëngjesin e aksidentit, në pritje të një taksie, me vështrimit drejt këpucëve.
Apo, edhe më mirë: do ta nisim ngjarjen pak më vonë, drejt-e në stacionin e
autobusëve ndërqytetas, me njeriun tonë mes të tjerëve, një pikë mes pikash. Një
njeri i heshtur, me një çantë te këmbët, pak para se të hapet krahu anësor i
autobusit dhe ai ta vendosë çantën brenda. Do të mundnim po aq mirë ta struknim
këtë përshkrim në mesin e tregimit, bash pas aksidentit, diku mes britmës dhe
mbërritjes së gazetarëve dhe kamerave. Një zog do të endet mbi rrugë, - do të
duhet të vendosim nëse është gallof apo skifter, - dhe në syrin e vogël të
zogut do të pasqyrohen për një grimë: një bluzë e kaltër me mëngët e shtrira
mbi asfalt, bluza prej dashnori nate, një palë pizhama të palosura me kujdes
dhe të mbetura palosur si nga një mrekulli, dy mollë të verdha dhe një libër me
faqet 107 dhe 108 të përthyera. Do të dëgjohen sirena, do të afrohen llambushka
makinash, nga fusha do të bërtasin ca zëra të shuar, ndihmë, ju lutem, por goja
e tij do të jetë gjysmë e hapur dhe memece, njëra faqe do të çlodhet mbi një
shuplakë bari, një gjallesë e gjelbër do të ngjitet gëzueshëm mbi këtë kodërz të
ngrohtë, duke kërcyer që sipër në vetull. Përreth: luledielli.
Ndërkaq, në shtëpi: kanarina. Do të përfytyrojmë
kafazin, mjaft të lartë, por jo tepër, ngjyrë argjendi, me një xhufkë të kaltër
tek brava, kafazin e vendosur mbi një tryezë të rrumbullakët druri, pranë
dritares, mbi një copë mushamaje me kërpudha. Këtu bie dielli vetëm pasdreke
vonë. Aksidenti ka ndodhur herët paradite. Tani dielli është shfaqur pas
pallatit, pendët e kanarinës janë përflakur. Kanarina cicëron, gjatë trilleve
shtyhet me kthetërza, fryn gushën dhe sheh larg. Ka ujë, fara dhe një copëz
karrote të zjerë në një tas. I zoti pat ikur vetëm për një ditënatë.
Këtu do të ndalemi dhe do të kërkojmë të dhëna
rreth kanarinave. Do të mësojmë ca gjëra, do të zgjedhim ato që mund të na
ndihmojnë për tregimin. Si, për shembull, që kanarinat janë zogj me fare pak kërkesa
dhe përshtaten edhe në një banesë të ngushtë.
Banesa do të jetë e ngushtë.
Shumë e ngushtë. Vetëm një dhomë, e brenda saj tryezë e shtrat, në fakt një
divan që hapet e mbyllet, ngjyrë tulle, me një cep të gërdhirë deri tek telat,
shenjë se dikur aty ka jetuar një mace.
Një tjetër tryezë, më e vogël, katrore, para shtratit. Mbi të: disa revista të
vjetra, një tavëll e vjetër duhani prej qelqi jeshil, një çakmak, disa
stilolapsa, lapsa, një gotë me një rreth të verdhë përfundi. Rafte me libra mbi
një mur. Do të afrohemi e do të zgjedhim disa tituj, duke shënuar shtëpinë
botuese, vitin, gjendjen e librit përkatës, - dhe ata do ta tregojnë ngjarjen
duke u renditur ngadalë, pa ngut. Një radio mes librave dhe një sahat i bardhë,
elektronik. Një banjë katrore, me neon, e ftohtë, fije flokësh të kaftë anës
lavamanit. Një furrnelë gazi me dy rrathë. Mbi furrnelë: një xhezve e kaltër,
ku llumi i mëngjesit është tharë. Një filxhan – njëlloj.
Këtu do të mendojmë për vdekjen e Jashës nga „Dhuntia” e Nabokovit. U dëgjua një krismë
në pyll, një djalë vrau veten për shkak të dashurisë, por „në dhomën që la
Jasha jeta vijoi edhe për ca orë sikur asgjë të mos kish ndodhur – lëvozhga e
bananes lënë mbi pjatë, vëllimi me poezi i Annenskit, Sënduku prej qiparisi, dhe ai i Hodasheviçit, Lira e rëndë, në karriken pranë shtratit, pallaska e ping-pongut
mbi divan”. Do të na joshë lëvozhga e bananes, kemi menduar shpesh për të, e
kemi përfytyruar si nxihet ngadalë, fillimisht anash, pastaj e tëra, duke u
mpakur, duke jetuar fatin e vet gjer në fund, por nuk do ta përdorim. Nuk do të
përdorim asgjë nga realiteti ynë, as kur realiteti është një libër, përfytyrim
i shndërruar në realitet. Do të ketë llum të tharë në xhezve.
Është një ditë përvëluese korriku.
Nuk dimë shumë gjëra për kanarinat dhe nuk na pëlqen
që shumica e të dhënave të gjetura në internet lidhen me ushqimin, - përzierje
farnash, luledielli, kërp, - dhe me riprodhimin. Duke gjykuar nga mënyra se si
e fryn gushën kanarina jonë dhe se si i mban krahët ulur lehtas nën bisht,
priremi të besojmë se po shkruajmë për një mashkull.
Pak të bezdisur nga mungesa e dijeve, do të
priremi të përdorim në vend të kanarinës një mace. Joshja e ulët e zgjidhjes së
lehtë. Macet i njohim më mirë. Mund të përfytyrojmë gjestet e maces, por këtu të përfytyrosh nënkupton gënjeshtër. Mërzia, përgjumja, mospërfillja
e maces në orët e para të mungesë së të zot, të gjitha i dimë dhe mund t’i përdorim.
Mund të përshkruajmë dembellëkun e saj të ëmbël, lojën e saj me hijen që lëvrin
mbi qilim, kërcimin pas një mize, pikërisht kur i zoti i maces vendoset në një
shtrat ambulance – ende merr frymë. Mund të jetë dramatike, rrëfimi mund të ketë
kohë e kundërkohë, mund të hartojmë në bazë të këtyre paragraf pas paragrafi,
duke u ngjitur, duke zbritur, duke pëshpëritur. Por nuk do ta bëjmë. Nuk do të
përdorim asnjë mace. Jo vetëm ngaqë do të kish qenë tepër e lehtë. Jo vetëm
ngaqë do t’i kridhnim vetë jetët tona, nga rehatia apo narcizizmi, në jetët e të
tjerëve. Por sepse njeriun tonë e pret në shtëpi një kanarinë.
Pak kohë pas lojës së paqënë me hijen dhe kërcimin
pas mizës, do të dyndet befas nje furtunë mbi qytet. Gjë mëse e zakonshme për
një korrik të turbullt. Një flatër ere, një nga shumë të tillat, do të trandë
disi më fort dritaren pranë së cilës ndodhet kafazi. Kanati i drunjtë do të kërcasë
një herë, edhe një herë. Kanarina do të këqyrë me një sy, duke ngritur kokën
nga e djathta. Era nuk do ta trembë kanarinën, sepse ka diçka të njohur, diçka
që i duket tepër e njohur, siç ndodh të njohësh një ngjyrë, aromën dhe drithmën
e një nuance para se ta kesh parë ndonjëherë. Flatra e erës me nuancë furtune në
përëndim do të përpiqet të hapë dritaren, ajo e di se herë të tjera dritarja
dorëzohet aq lehtë, duke shpresuar mbase që, më pas, të hapë po ashtu bravën me
xhufkë të kaltër të kafazit. Nuk do t’ia dalë mbanë, teksa në mbrëmje e sipër,
do të shkojë më tutje, atje ku dikur shkojnë të gjitha.
Tani e tutje do të duhet të përfytyrojmë dhe të
përshkruajmë: rënien e errësirës, natën në ardhje e sipër, mëngjesin larg. Pendët
e ditës pasardhëse faniten, rriten, vyshken. Shkëlqimi bjerret nga pendët, nga
vështrimi, ndërsa sytë e veckël të kanarinës e humbin ngadalë vezullimin,
mbyllen vagëllimthi, hapen vagëllimthi. Ngjethja e pushit në gjoks. Zëri në
mekje e sipër. Hapa që afrohen, hapa që largohen. Do të kalojë një ditë, pastaj
edhe një tjetër, dhe do të vijë një ditë kur hapat matanë derës do të ndalen,
një çelës do të vërtitet në bravë, jo krejt butë, dera do të hapet, dhe atëhere...
Jo tani. Kemi frikë. Nuk do të mendojmë ta zëvendësojmë kanarinën me një bimë.
Por është, tashmë, tepër vonë.
[Tekst i përfshirë në romanin Spre văi de jad și
sălbăție,
Editura Polirom, 2016]